-
1 уң
I прил.1) прям.; перен. пра́вый; право-уң як — пра́вая сторона́
уң аяк — пра́вая нога́
уң колак — пра́вое у́хо
уң тайпылыш — пра́вый укло́н
уң партияләр — пра́вые па́ртии
уң флангтагы — правофланго́вый
2)а) лицево́йтукыманың уң ягы — лицева́я сторона́ тка́ни
б) в знач. сущ. лицева́я сторона́, верх (мате́рии)тукыманың уңы — лицева́я сторона́ тка́ни
уңын сулга әйләндерү — перелицева́ть (мате́рию)
•- уң кулда- уң кул якта
- уң як
- уң як яр буендагы
- уң як хәрәкәте
- уң якка••уңга (да), сулга (да) — напра́во и нале́во
уңнан да, сулдан да — спра́ва и сле́ва, со всех сторо́н
уң күзе — са́мый бли́зкий челове́к
- уң кулы- уң канаты II прил.уда́чный, успе́шныйэшләрегез уң булсын — пусть бу́дут успе́шными ва́ши дела́
юлларыгыз уң булсын — счастли́вого пути́
-
2 әйбәтлек
сущ.1) доброка́чественностьхалык кулланылышы әйберләренең әйбәтлеге — доброка́чественность това́ров наро́дного потребле́ния
тәрҗемәнең әйбәтлеге — доброка́чественность перево́да
2) добро́тностьтукыманың әйбәтлеге — добро́тность тка́ни
3) доброта́, доброжела́тельность (окружающих, детей) -
3 буйга
нареч.вдоль, продо́льнотукыманы буйга кисү — разре́зать мате́рию вдоль
буйга ярылу — расколо́ться вдоль
бүрәнәне буйга яру — распили́ть бревно́
-
4 буйлау
неперех.авылны буйлау — проходи́ть вдоль по дере́вне
2) измеря́ть/изме́рить ро́стом ( глубину воды)3) спец. продёрнуть/проде́ть, пропусти́ть сквозь чего-л.тукыманы кызыл җеп белән буйлау — пропусти́ть сквозь ткань кра́сную нить
4) спец.а) убега́ть, не дава́ться в ру́киб) заки́дываться/заки́нуться ( о лошади на бегу); уро́сить обл.буйлый торган ат — уро́сливая ло́шадь
-
5 җепселләтү
перех.; см. тж. җепселләндерүде́лать, сде́лать волокни́стымтукыманы җепселләтү — сде́лать ткань волокни́стой
-
6 җепселле
прил.волокни́стыйҗепселле үсемлекләр — волокни́стые расте́ния
- җепселле кырлыктукыманың җепселле төзелеше — волокни́стое строе́ние тка́ни
-
7 йонлылык
сущ.1) шерсти́стость, ворси́стостьтукыманың йонлылыгы — ворси́стость тка́ни
2) шёрстность; -шёрстностьсарыкларның йонлылыгын арттыру — повы́сить шёрстность ове́ц
-
8 капшау
перех.1) щу́пать, ощу́пывать/ощу́пать, пощу́пывать/пощу́пать; ша́рить, иска́ть о́щупью || ощу́пываниетукыманы капшау — щу́пать мате́рию
маңгай һәм кулларны капшау — ощу́пать лоб и ру́ки
кесәләрне капшау — прощу́пать карма́ны
капшап ишек тоткасын эзләү — иска́ть о́щупью ру́чку две́ри
2) щу́пать, ша́рить (о луче, фонаре, прожекторе) || щу́паньекүкне прожектор нурлары капшый — в не́бе ша́рят лучи́ проже́ктора
3) ощу́пывать/ощу́пать, прощу́пывать/прощу́пать, нащу́пывать/нащу́пать, разы́скивать/разыска́ть, найти́ || ощу́пываниеөстәлдә капшап ипи кисәге табу — нащу́пать на столе́ кусо́к хле́ба
4) перен. щу́пать, пощу́пывать/пощу́пать, прощу́пывать/прощу́пать, ша́рить ( глазами) || щу́панье5) перен. щу́пать, прощу́пывать/прощу́патьдошманның йомшак якларын капшау — прощу́пать сла́бые места́ проти́вника
•- капшап алу
- капшап белү
- капшап карау
- капшап табу
- капшап чыгу -
9 металлаштыру
перех.металлизи́ровать || металлиза́циятукыманы вакуумда металлаштыру — металлизи́ровать ткань в ва́кууме
бөркеп металлаштыру — металлизи́ровать напыле́нием
-
10 сул
прил.1) ле́выйсул кулы белән — ле́вой руко́й
сул ягына әйләнеп яту — поверну́ться на ле́вый бок
елганың сул кушылдыгы — ле́вый прито́к реки́
сул яктан — с ле́вой стороны́, сле́ва
бүлмәнең сул почмагы — ле́вый у́гол ко́мнаты
2) ле́вый, нелицево́й, изна́ночныйтукыманың сул ягы — изна́ночная сторона́ тка́ни
3) перен.а) ле́вый, радика́льныйсул партияләр — ле́вые па́ртии
сул карашлы кеше — челове́к с ле́выми взгля́дами
сул көчләр — ле́вые си́лы
сул тайпылыш — ле́вый укло́н
сул эсерлар — ле́вые эсе́ры
сул фразалар артына яшеренеп — скрыва́ясь за ле́выми фра́зами
б) в знач. сущ.сулларле́вые, радика́лы; леваки́4) первый компонент составных прилагательных, соответствующий по значению лево-сул экстремистик төркемнәр — левоэкстреми́стские группиро́вки
сул флангтагы — левофланго́вый
5) перен.; разг. ле́вый, побо́чный; незако́нныйсул рейс — ле́вый рейс
•- сул кулда
- сул күз кабагы тарту
- сул як
- сул якка
- сул якта••сул аягы белән торган — встал с ле́вой (не с той) ноги́
сул аягы нәрсә (ни) тели — чего́ ле́вая нога́ захо́чет (о капризном, сумасбродном человеке)
-
11 тарту-сузу
перех.преимущ. в ф. деепр. тартып-сузу)1) тяну́ть, вытя́гивать ( стараясь увеличить размеры)тукыманы тартып-сузып үлчәү — ме́рить ткань с вы́тяжкой
2) ( умышленно) затя́гивать/затяну́ть || затя́жка (дело, с ответом и т. п.)3) разг. своди́ть/свести́ || сведе́ние ( концов с концами)тартып-сузып кына җиткердек — мы е́ле ( с трудом) свели́ концы́ с конца́ми
• -
12 тирес
1. сущ.1) наво́з, назе́м || наво́зныйтирес түгү — выноси́ть/вы́нести наво́з (из хлева и т. п.)
кырга тирес чыгару — вывози́ть/вы́везти наво́з на по́ле
тирес өеме — наво́зная ку́ча
2) диал. се́вер, се́верная сторона́2. прил.тирестән искән җил — ве́тер с се́вера
1) наво́зный, си́льно унаво́женный; см. тж. тиреслетирес җир — наво́зное ме́сто; унаво́женная земля́
2) диал.а) проти́вный; встре́чный (о ветре, течении)б) обра́тныйтирес як — обра́тная (ненужная, не по пути) сторона́
в) изна́ночныйтукыманың тирес ягы — изна́ночная сторона́ тка́ни
3) диал. упря́мый, несгово́рчивый, капри́зныйтирес кеше дә телдәр, тиген кеше дә телдәр — (посл.) упря́мцы и пусты́е лю́ди быва́ют многосло́вны
•- тирес коңгызы
- тирес корты••тирес тип (күз) — груб.; прост. проти́вная мо́рда; бессты́жий, бессты́дник, наха́л
тирес ягы белән туган — прост. проти́вный, упря́мый
-
13 уң-сул
сущ.; собир.верх ( лицевая сторона) и изна́нка (чего-л.)тукыманың уңы-сулы бер — верх и изна́нка тка́ни одина́ковые
••уңны-сулны аермау (абайламау) — ничего́ не смы́слить; не знать где пра́во, где ле́во
уңны-сулны белмәү — ничего́ не признава́ть
уңны-сулны карамыйча (белмичә, күрмичә) — см. уңга-сулга карамыйча
-
14 чирекләп
нареч.; в разн. знач.четвертя́ми, по четвертя́мтукыманы чирекләп үлчәү — измеря́ть ткань четвертя́ми
керосинны чирекләп ташу — носи́ть кероси́н четвертя́ми
-
15 як
I сущ.1)а) сторона́, направле́ниекыр ягыннан — со стороны́ по́ля
төрле якка йөгерешү — разбежа́ться в ра́зных направле́ниях
һәр якка — по всем направле́ниям, во все сто́роны
б) сторона́, простра́нство, ме́сто ( вправо или влево от середины), направле́ние (вправо или влево от кого-чего-л.)урамның уң ягы — пра́вая сторона́ у́лицы
елганың ар ягы — друга́я сторона́ реки́
в) сторона́, боккүкрәкнең сул ягы — ле́вая сторона́ груди́
уң якта гына йоклау — спать то́лько на пра́вом боку́
күләгә якка чыгу — вы́йти на теневу́ю сто́рону
г) с определ. сторона́, бокова́я часть, бок (кого-чего-л.)тукыманың уң ягы — лицева́я сторона́ мате́рии
кыя ягы белән тау диңгезгә терәлгән — гора́ упира́лась скали́стой стороно́й в мо́ре
2) сторона́, полови́нахатын-кыз ягы — же́нская полови́на
өйнең алгы ягында үзебез яшибез — в пере́дней полови́не до́ма са́ми живём
3) сторона́, край, ме́стность, ме́сто ( чаще места́); страна́, земля́туган як — родна́я сторона́; родны́е места́
җылы яклар — тёплые стра́ны (края́)
4) мат. сторона́, грань (многоугольника, треугольника, трапеции и т. п.)5)а) сторона́, ла́герь, стан книжн.күпчелек ягында булу — быть на стороне́ большинства́
дошман яклар — вражду́ющие сто́роны
ике дошман як — два вражду́ющих ла́геря
б) разг. сторона́ (степень родства, о родственных отношениях)әти ягыннан туганнар күп — со стороны́ отца́ ро́дственников мно́го
6)а) сторона́, аспе́кт, составна́я часть, элеме́нт(чего-л.)шагыйрь иҗатының бер ягы белән генә кызыксыну — интересова́ться то́лько одно́й стороно́й тво́рчества поэ́та
юридик яктан сез хаклы — с юриди́ческой стороны́ вы пра́вы
б) сторона́, отде́льная черта́, сво́йство, осо́бенностьпроектның техник ягы — техни́ческая сторона́ прое́кта
докладның йомшак яклары — сла́бые сто́роны докла́да
7) разг.; в знач. предик. сл. ягында за; сторо́нник ( чего)ул килешү ягында — он за примире́ние
II сущ.; зоол.җыелыш тәкъдимне раслау ягында — собра́ние за одобре́ние предложе́ния
як (крупное рогатое животное, обитающее в горных областях Центральной Азии)
См. также в других словарях:
аркау — Тукыманың аркылы җебе ак тулалар тиз керешә аркау буен тигез эрләгәч … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
текстолит — Тукыманы пластмасса белән катырып ясалган матдә, пластина … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
җүрмәү — Тегү, кул белән тегү. ҖҮРМӘП ТЕГҮ – 1) Тукыманың кырыеннан алдырып тегү 2) Сыпылмасын өчен, энәне атлатып алдырып, тукыманың кырыен читләү … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
әтмә — диал. 1. Тукыманың, тиренең һ. б. ике кырыен беркетеп торган җөй 2. Су кошлары тәпиендәге йөзү ярысы 3. Ятьмә … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
буй — 1. Аркылының киресе булган юнәлеш, озын як 2. Озынлык, киресе: иң 3. Гәүдә, сын зифа буй 4. Сузылып киткән җир мәйданы, җир өстендәге ара 5. Берәр нәрсәнең янәшә тирәсе, аңа чиктәш тирәлек; шул яклар чишмә буе 6. Берәр нәрсәнең өстендә, берәр… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
җөйле — с. 1. Тегелгән, җөе булган 2. Яра эзе булган. ҖӨЙЛЕ ЧИГҮ – Тукыманың җепләрен суырып, шул җирлектә тишекләп эшләнгән чигү … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
запас — 1. Киләчәктә куллану, файдалану өчен алдан әзерләп куелган азык, әйбер, материал. с. Кирәк булу ихтималы өчен әзерләнгән, калдырылган; запас итеп сакланган 2. Кирәк кадәр күләмнән артыгы. Киемне теккәндә кирәк чакта зурайту максаты белән… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
зефир — I. иск. Әкрен искән йомшак җил; таң җиле. II. ЗЕФИР – Киҗе мамык тукыманың бик юка төре. III. ЗЕФИР – Җиләк җимеш кагының күбек сыман күпертеп эшләнгән сорты … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
имплантация — Организмга чит органны яисә тукыманы, пластмасс һ. б. материалны кертеп урнаштыру буенча хирургик операция … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
кайма — (КАЙМАЛАУ) – Нин. б. әйбернең, тукыманың төсе, бизәге яки материалы белән аерылып торган чите, кырые … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
киерге — 1. Чигү чиккәндә тукыманы тарттырып куя торган рам форм. җайланма 2. Киергеч … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге